Carbon monoxide (CO) là một khí không màu, không mùi, không vị và rất độc. Đây là sản phẩm sinh ra khi quá trình cháy diễn ra không hoàn toàn, đặc biệt trong môi trường thiếu oxy. Nguồn phát thải CO phổ biến và rất nhiều quanh đời sống con người.
- Xe máy, ô tô, động cơ đốt trong.
- Lò than, lò sưởi, bếp gas hoạt động trong không gian kín.
- Cháy rừng, cháy nhà, cháy vật liệu hữu cơ.
- Một số quá trình công nghiệp như luyện kim, sản xuất hóa chất.
Tính chất lý hóa của CO
Tính chất vật lý
- Là khí không màu, không mùi, không vị.
- Nhẹ hơn không khí một chút và dễ dàng khuếch tán rộng trong môi trường kín.
- Hòa tan kém trong nước nhưng hòa tan tốt trong dung môi hữu cơ.
- Không gây kích ứng mắt hay niêm mạc, khiến việc phát hiện bằng cảm quan gần như không thể.
Tính chất hóa học
- Có tính khử mạnh, dễ cháy.
- Cháy trong oxy tạo thành khí CO₂ và tỏa nhiều nhiệt.
- Khử được nhiều oxit kim loại ở nhiệt độ cao (như Fe₂O₃ → Fe).
- Có khả năng tạo hợp chất với kim loại chuyển tiếp, ứng dụng trong công nghiệp hóa chất.
- Độc tính mạnh do CO dễ dàng kết hợp với hemoglobin trong máu, tạo carboxyhemoglobin làm giảm khả năng vận chuyển oxy của cơ thể.
Ứng dụng khí CO
- Là tác nhân khử trong luyện kim, đặc biệt để khử oxit sắt sản xuất thép.
- Là nguyên liệu trong tổng hợp hóa học như sản xuất methanol, phosgene và các hợp chất hữu cơ khác.
- Dùng trong một số quy trình công nghiệp yêu cầu khí quyển khử để bảo vệ kim loại khỏi bị oxy hóa.
- Ứng dụng trong sản xuất nhiên liệu tổng hợp (syngas: CO + H₂).
Tác hại của khí carbon monoxide
Tác hại
Khí CO đặc biệt nguy hiểm vì không thể phát hiện bằng giác quan. Khi hít phải, CO gắn với hemoglobin mạnh gấp ~250 lần so với oxy, khiến máu không thể vận chuyển đủ oxy đến não, tim và các cơ quan khác.
- Gây ngộ độc cấp tính, dẫn đến tổn thương não, tim và các cơ quan nội tạng.
- Gây tử vong nhanh nếu nồng độ CO cao trong không gian kín.
- Phơi nhiễm CO lâu dài gây suy nhược, rối loạn trí nhớ và giảm chức năng hô hấp – tim mạch.
Dấu hiệu nhận biết khi ngộ độc khí CO
- Chậm chạp, nhức đầu là dấu hiệu phổ biến nhất.
- Yếu đuối, mệt mỏi.
- Chóng mặt, buồn nôn.
- Không tập trung.
- Ói mửa.
- Đau ngực.
- Mất ý thức, đầu óc lẫn lộn.
- Rối loạn hành vi.
- Cảm giác khó chịu.
- Gặp các vấn đề về mắt như nhìn mờ.
- Khó thở.
- Loạn nhịp tim.
- Co thắt cơ, co giật.
- Hôn mê, ngất xỉu.
Một số lưu ý để ngăn ngừa ngộ độc khí CO
- Đặt máy dò CO trong nhà nếu có điều kiện, luôn có pin dự phòng.
- Đảm bảo thiết bị trong nhà hoạt động bình thường, đặc biệt các thiết bị sinh nhiệt hoặc có động cơ.
- Kiểm tra hệ thống sưởi ấm, ống khói, lỗ thông hơi định kỳ.
- Tuyệt đối không dùng lò sưởi bằng than trong phòng kín mùa đông, xuân.
- Không để ô tô nổ máy trong gara, kể cả khi gara mở cửa.
- Không chạy máy phát điện trong nhà, gara hoặc gần cửa sổ, cửa ra vào.
- Không dùng bếp than hoặc bếp nướng propan trong nhà.
Khí CO là một trong những loại khí nguy hiểm nhất trong đời sống vì độc tính cao nhưng không thể nhận biết bằng giác quan. Việc hiểu rõ tính chất, nguồn phát sinh và tác hại của CO giúp chúng ta chủ động phòng tránh các tình huống ngộ độc. Duy trì không gian sống thông thoáng, kiểm tra thiết bị sinh nhiệt và sử dụng thêm máy dò CO là những biện pháp quan trọng để bảo vệ sức khỏe và an toàn cho gia đình.
